‘Lleoedd y Dylluan’ gan Mr. Dafydd Fôn Williams
Stad Coetmor 1485-1855
Cyfarfod 22.02.23
Clwb Criced a Bowlio Bethesda
Croesawyd ein siaradwr gwadd, Mr Dafydd Fôn Williams, gan Dr. John Llywelyn Williams, ac yn wir cafwyd darlith anhygoel a oedd yn amlwg yn ffrwyth ymchwil sylweddol iawn! Roedd ‘Lleoedd y Dylluan’ yn ddarlith a oedd yn canolbwyntio ar y sgwaryn o dir sydd rhwng Lôn Bach Odro a’r Lôn Bôst a rhwng Rachub a Phantdreiniog, sef hen ystad Coetmor. Roedd tiroedd ym Mangor, Llanfairfechan a Llanfairpwll, hefyd wedi bod yn rhan o’r stad 1500 acer ar un adeg.
Plasty Coetmor - J. T. Parry
Ceir cyfeiriad at Goetmor yn un o gywyddau Guto’r Glyn ym 1475, ac yn yr un cyfnod, roedd gŵr o’r enw Robert Fychan yn byw yn y plasdy hardd oedd yn bodoli ar safle presennol fferm Coetmor Uchaf. Roedd teulu Robert Fychan yn ddisgynyddion i Llywelyn ein Llyw Olaf, a brawd ei nain yn brif gadfridog i Owain Glyndŵr, sef Rhys Gethin! Felly mae’n amlwg fod cysylltiadau pwysig iawn gan deulu Stad Coetmor ar y pryd! Priododd Mary Coetmor i deulu Pughe o Hen Neuadd y Penrhyn, ardal Llandudno yn y ddeunawfed ganrif. Daeth y teulu hwn i’r amlwg gan mai hwy fu’n gyfrifol am argraffu’r llyfr Cymraeg cyntaf ym 1587 mewn argraffdy cudd yn Ogof Rhiwledyn ar y Gogarth Fach. Roedd y teulu’n cael eu herlid am fod yn Gatholigion, ac yn gorfod cuddio yn yr ogof am gryn amser!
Bu Plasdy Coetmor yn ganolfan fywiog a phwysig iawn am ganrifoedd, ond dan ofal James Coetmor Pughe, dyled ar ôl dyled oedd yn wynebu’r Stad, ac yn y diwedd fe’i llyncwyd gan Stad y Penrhyn. Yn ddiddorol iawn, gellir cysylltu llinach sawl person enwog â theulu Coetmor, gan gynnwys yr Arlywydd Roosevelt, y bardd T. S. Elliot a’r actor Benedict Cumberbatch! Mae hynt a helyntion y teulu anhygoel hwn yn rhy niferus i’w rhestru wrth gwrs, ond mawr obeithiwn y byddwn yn gweld y cyfan yn cael ei gyhoeddi rhwng dau glawr yn y dyfodol! Diolch yn fawr Dafydd!
