'Taith Hanesyddol mewn Lluniau - Adeiladau Rhestredig ardal Llais Ogwan' gan André Lomozik

Cyfarfod 29.11.2023

Clwb Criced a Bowlio Bethesda

Croesawyd yr hanesydd lleol André Lomosik i ystafell fawr y Clwb Criced, ar noson rewllyd o Dachwedd i ddangos lluniau ar sgrin o adeiladau rhestredig ardal Llais Ogwan. Roedd llond ystafell o aelodau yn edrych ymlaen yn eiddgar i glywed sgwrs gan André, gan eu bod yn gwybod am ei ddawn drefnus fel ymchwilydd hanesyddol eisoes. Soniodd Dilwyn Pritchard yn ei gyflwyniad am yr ymchwiliadau swmpus o’i eiddo sy’n ymddangos yn Llais Ogwan ac i’w gweld ar silffoedd Llyfrgell Bethesda.

Yn ardal Llais Ogwan, ceir dros 200 o adeiladau rhestredig; 157 yn Llandygai, 66 yn Llanllechid, a 92 ym Mhentir. Canolbwyntiodd André ar ardaloedd Llandygai a Llanllechid yn y sgwrs arbennig yma. Yn naturiol mae nifer helaeth o’r adeiladau yma ym mhentref Llandygai a’r cyffiniau, oherwydd dylanwad cyfoeth teulu’r Penrhyn, a nifer hefyd yn Nhalybont, sydd ym Mhlwyf Llanllechid, ond yn agos at Landygai.

Yr adeiladau a chreiriau sydd o ddiddordeb i ni yn yr ardal hon mae’n debyg yw Eglwys Llan, y cloc haul llechen bendigedig [1795] a saif tu allan i’r eglwys yn ogystal â’r ciosg ffôn (o gyfnod Siôr VI) sydd wedi ei leoli tu allan i’r ‘Hen Bwl’! Mae ffermdai Coetmor, Coed Uchaf ac Abercaseg wedi eu rhestru, yn ogystal â chapeli Bethania, Bethesda, Jerwsalem, Shiloh ac Eglwys Glan Ogwen. Mae tafarndai’r Fictoria, King’s Arms a’r Douglas wedi eu rhestru - hefyd, pontydd, cerrig milltir, pileri llechi, tolldai a ‘Thŷ Pwyso’ ar yr hen A5. Wrth gwrs, mae’n amlwg fod adeiladau hanesyddol fel Tŷ John Iorc, yn rhestredig, yn ogystal â Phlasty a Melin Cochwillan. Mae’n anodd credu nad oes unman yn Rachub a Chaellwyngrydd sy’n haeddu statws o ryw fath; mae’n siŵr nad ydych yn brin o syniadau… Yr Hen Gwt Barbar efallai...? Ysgoldy Carmel...? Tŷ Madam Chips...? Dyna ddigon ar y breuddwydio! Diolch yn fawr André, am y gwaith ymchwil manwl!