Yr Herald Gymraeg a’r Genedl

Dydd Llun Ebrill 30, 1945

LLANLLECHID

Croeso Adref – Gartref yng nghwmni ei dad a’i fam unwaith eto y mae Sapper Vernon Hughes, mab 26 oed Mr a Mrs Robert J. Hughes, 39 Water Street. Cymerwyd ef yn garcharor gan yr Almaenwyr agos i bum mlynedd yn ôl yn Boulogne, ac yr oedd yn un o’r milwyr Prydeinig a ryddhawyd yn ddiweddar gan fyddin America. Croesawyd ef â baneri ar bron bob tŷ yn Water Street dydd Sadwrn. Y bore cynt, tua’r amser yr oedd chwarelwyr y Penrhyn yn hwylio am eu gwaith, y cyrhaeddodd adref. Yr oedd ei rieni wedi derbyn gair ei fod ar ei ffordd adref. “Cymerwyd fi yn garcharor yn Boulogne,” meddai ef wrth ein gohebydd, “Mai 25, 1940, a’m gwersyll cyntaf oedd yn Thorn. Poland. Ar ôl bod yno am rai misoedd symudwyd fi ym 1941 i wersyll Stalag 20B, ac yno y bum wedyn.” Arferai Sapper Hughes weithio yn Chwarel y Penrhyn, fel ei dad, cyn y rhyfel, ond gyrrwyd ef i weithio ar y tir yn yr Almaen. Gorfodid rhai o’r carcharorion, meddai, i weithio oriau meithion ar y tir, er eu bod yn wael. Gwelodd rai o garcharorion yn cael eu crogi a’i pastynnu i farwolaeth, meddai, am peth nesaf i ddim. Yr oedd ef yn un o barti o tua mil o Brydeinwyr pan glywsant gan garcharorion Ffrengig fod yr Americanwyr yn nesáu. Daeth y newydd â llawenydd mawr iddynt. Yr oeddynt i gyd bron a llewygu ar ôl cerdded dros fil o filltiroedd a’r bwyd yn brin iawn. Am bum niwrnod cyfan ni chawsant damaid o fara. Yr unig beth a gawsant oedd tatws wedi eu berwi trwy eu crwyn. Yn ystod y daith rhoddwyd cig ceffyl iddynt, a bu nifer ohonynt yn sal iawn ar ôl ei fwyta. Un diwrnod cerddodd y parti gymaint a deugain milltir cyn croesi’r afon Oder, a bu nifer farw o ddiffyg bwyd. Dywedai fod y dineswyr ym mhob pentref yn ceisio dangos cydymdeimlad â hwy. Y rheswm am hyn oedd, meddai, eu bod yn gwybod yn eithaf da fod yr Almaen wedi colli’r dydd. Dymunir y gorau iddo yn y dyfodol.

Diolch i Andre Lomozik am anfon yr erthygl ddiddorol yma a ddarganfu yn ‘Yr Herald Gymraeg a’r Genedl’.