Madam Chips

Mae nifer ohonom yn cofio clywed hanesion am Miss Griffiths, a oedd yn gwerthu sglodion yn Rachub rhwng y 1920au a’r 1950au. ‘Madam Chips’ fyddai pawb yn ei galw, ac yn wir, roedd hi’n gymeriad a hanner!

Dyma erthygl gan y diweddar John Emyr Morris, a ymddangosodd yn ‘Llais Ogwan’ ym mis Medi 1984.

Siop Chips Madam

Yn aml iawn, byddaf yn cerdded i lawr i sgwâr Rachub, i Siop Gruff, ac yna dod yn ôl heibio Capel Salem ac i fyny drwy’r cae chwarae. Ond y dydd o’r blaen, cerddais i fyny Caellwyngrydd, a phan oeddwn gyferbyn â 16 Stryd Fawr, mi gymeraf fy llw i mi glywed un ai Cromwell neu Ben Ty’n Ffridd yn dweud “Fish Dwy a chnegwarth o chips os gwelwch chi’n dda Miss Griffiths!”

Yn ebrwydd, carlamodd fy meddwl yn ôl dri ugain o flynyddoedd, a chlywn y plant yn canu:

Os ewch i siop Miss Griffiths

Mor ifanc ag es i,

Cewch fish a chips i swper

O waith ‘rhen fadam ddu.

Huw Richard ydi’r forwyn

Yn plicio tatws mân,

A Madam wrthi’n brysur

A Huw yn pwnio’r tân.

Cytgan:

A Huw yn pwnio’r tân [x2]

A Madam wrthi’n brysur

A Huw yn pwnio’r tân.

Credaf mai coginio yn un o westai mwyaf Manceinion oedd Madam cyn iddi ddod i Rachub i gadw siop chips. Rwy’n siŵr fod pawb a fwynhaodd chips Madam yn tystio mai rheini oedd y rhai gorau a flaswyd erioed! Credaf i mi fwyta Chips a Fish ym mhob ardal ym Mhrydain a hefyd rhai tramor, ond phrofais i erioed rhai cystal â chips Madam!

Siop Fechan

Rhyw siop fechan tua phum llath wrth dair oedd hi, a byddai hi’n llawn petai mwy na hanner dwsin o bobol i mewn ynddi ar un waith! Cadwai Madam y sachau tatws ar fainc yn y siop, a byddai’r lle yn gyfyng iawn petai mwy nag un sachaid yno. Cofiaf y ‘menu’ yn eithaf da – gwerth dimai ar soser de, gwerth ceiniog ar blât bychan, a fish dwy a chnegwarth o chips ar blât mawr. I chwi feddwl fod yn rhaid i Madam werthu 240 o blateidiau o chips i dderbyn punt, doedd yr hen greadures yn gwneud fawr iawn o bres yn nagoedd?

Byddai’n ofynnol i ni’r plant blicio’r tatws cyn y caem chips a chofiaf yn iawn rai o’r genethod fyddai yn plicio – Letty, Lisi Ann Harriet, Lisi Ann Thomas Hughes a Cathrin Ann, a llawer eraill, Jane chwaer Letty fyddai yn byw ac yn bod yno, ac yn gwario pob dima’ yn y siop.

Castiau Drwg

Jack Hughes, Freddie Min a Jack Lon Groes oedd y rhai o’r bechgyn i mi gofio yno - rhai drwg oeddem ni! ‘Rwy’n cofio i mi lawer gwaith ddweud wrth Madam fod Huw Richard yn galw arni o’r tŷ, a phan yr aeth Madam trwodd i’r gegin, byddem ninnau’r bechyn yn rhoi ‘deif’ i’r stôf i ddwyn chips. Rhyw stôf fechan gron oedd gan Madam, tân o dan y boilar a lle i gadw’r chips ar y top. Welais i ‘rioed un debyg! Dylai hon yn siŵr fod yn Sain Ffagan!

Byddem ni’r plant yn cael hwyl fawr gyda’r nos os deuai Cromwell a Ben Tŷ’n Ffridd a Huw Bach John James a John P. i mewn. Roedd y rhain yn rêl ‘comedians’, ond byddai gan Madam ateb sydyn iddyn nhw i gyd bob amser!

Un o gymeriadau nobliaf y fro oedd Miss Griffiths. Roedd yn ddawnus dros ben, nid yn unig am wneud ‘chips’, ond roedd cystal â doctor neu nyrs ar adegau – yn fydwraig hefyd! Doedd neb parotach ei chymwynas na Madam! Bu’r siop yn agored am flynyddoedd, hyd yn oed ar ôl y Rhyfel.

Ia, dychmygu yr oeddwn y dydd o’r blaen wrth gerdded i fyny Caellwyngrydd, ac yn hiraethu, efallai, am yr hen amser gynt!