'Arferion Trin Merlod Mynydd Llanllechid' gan Eifion Hughes
Cyfarfod 24.04.2024
Clwb Criced a Bowlio Bethesda
Cafwyd noson ddifyr a hwyliog yng nghwmni Eifion Griffiths (Tŷ Mwyn) yn y Clwb Criced yn ddiweddar, - cyfarfod i ddod â Chlwb Hanes Rachub i ben am y tymor. Merlod Mynydd y Carneddau oedd o dan sylw, merlod sydd wedi crwydro’r Carneddau ers yr Oes Efydd (tua 2 – 3 mil o flynyddoedd Cyn Crist) merlod gwydn a chaled, merlod hollol unigryw! Clywyd am bwysigrwydd gwarchod y merlod yma, a sut mae nifer fechan o ffermwyr yn dal i geisio gwneud hynny, er yn wynebu pob math o rwystrau, biwrocratiaeth a phobol di-ddallt! Mae Eifion yn perthyn i bedwaredd cenhedlaeth teulu oedd yn gwarchod y merlod, ac mae’n cofio mynd gyda’i dad a’i ewythrod draw i Aber ac ar hyd ‘Mynydd Llanllechid’ er mwyn dal y merlod i sicrháu eu bod yn iach. Roedd rhaid gofalu bod eu carnau’n gryf a iach, y gynffon wedi ei thacluso a bod nodau’n golwg yn y clustiau, - yn union fel y rhai sydd yng nghlustiau defaid. Pan fyddai pawb yn fodlon, yna byddai’r merlod yn cael dychwelyd i’r mynydd am flwyddyn arall. Erbyn heddiw, mae gan y merlod ‘basport’, ac mae’r ‘micro chip’ wedi disodli’r nodau clust, - hyn eto’n achosi problemau o’r newydd i griw y merlod, yn ogystal â chael gwared â geirfa a thermau Cymraeg gwych oedd yn ymwneud â’r gwaith. Teimlwyd nad oedd merlod y Carneddau’n cael cystal chwarae teg â merlod yr Epynt a merlod Canolbarth Cymru, gan fod eu sefyllfa yn wahanol. Roedd yn haws cadw’r rheiny gyda’i gilydd gan fod eu tiroedd yn gaeedig, ond mae rhwydd hynt i ferlod y Carneddau grwydro i unrhyw le! Ond rhag ofn i unrhyw un feddwl mai cyfarfod trist a negyddol a gafwyd, - dim ffiars! Roedd dawn dweud Eifion wrth adrodd stori yn adloniant pur, ac roedd aelodau’r clwb yn eu dyblau yn aml, wrth glywed hanesion cymeriadau’r byd merlod, e.e. yr ewythr a fethodd ddatod yr awenau oddi ar un ferlen, a chael ei lusgo ar ei fol, yr holl ffordd at Lyn Coch, y cyw ar sêt gefn y car a edrychai fel Alsatian, a lle i beidio sefyll ar ôl ceisio gwella colic ar ferlen drwy roi llond potel o Yorkshire Relish i lawr ei chorn gwddw!
Daeth Eifion â nifer o gelfi a theclynnau i’w harddangos yn y cyfarfod – nifer ohonynt yn segur erbyn hyn oherwydd y rheolau ‘nodi’ diweddaraf. Gweler isod yr offer a ddefnyddiwyd i roi nodau ar glustiau;r merlod - nifer o'r rhain wedi eu creu yn lleol. Crewyd y 'marc' Ty Mwyn (T.M.) drwy ddefnyddio pedol un o ferlod y teulu. Gwelir yma declyn i grafu carnau'r merlod, ac enghraifft o glawr y 'Pasport' neu'r drwydded deithio ddiweddaraf ar gyfer symud y merlod o un lle i'r llall.
Diolch yn fawr Eifion am noson ddifyr dros ben, ac am gael y cyfle i ddysgu mwy am y gymdeithas a’r arferion hynod sy’n ymwneud â gofalu am ferlod Mynydd Llanllechid.