‘Chwalfa Teulu Holland Williams, Crymlyn, 1900-1903’ gan Hywel Thomas

Cyfarfod 27.03.2024

Clwb Criced Bethesda

Croesawyd Hywel Thomas i’r Clwb i drafod ei ymchwil i deulu Holland Williams, Crymlyn, ac i esbonio sut yr effeithiwyd arnynt gan wahanol amgylchiadau, gan gynnwys Streic Fawr y Penrhyn.

Un o ddeuddeg plentyn William a Grace Williams, Crymlyn oedd Holland Williams (1839-1888). Priododd â Margaret Roberts, Llandygai a chawsant wyth o blant. Roedd yr enw Holland yn amlwg iawn yn enwau mwyafrif y disgynyddion, ac fel teulu, dros gyfnod, bu gwahanol aelodau yn gweithio yn y chwarel, teithio i Awstralia, ymwneud â’r ‘Goldrush’ yn America, creu olew i wella anhwylderau, symud i Pennsylvania a bod yn amlwg ym mhrotestiadau’r streicwyr yn ystod y Streic Fawr. Roedd pum brawd o’r teulu hwn ymysg y rhai a gafodd eu herlyn yn y llys ym Mangor yn ystod y Streic, a chafwyd dau yn euog o ymosodiadau.

O ystyried maint y teulu hwn, a’r holl ddisgynyddion, wnaeth ‘run ohonynt barhau i fyw yn ardal Crymlyn/Aber, felly roedd y cyfnod o dlodi a streicio wedi creu chwalfa yn wir ystyr y gair.

Fel y crybwyllwyd eisoes, aeth nifer fawr o aelodau’r teulu, (dros wahanol gyfnodau) i America, ac yn wir, croesawyd un o ddisgynyddion y teulu o America, yn ogystal ag aelodau eraill o’r teulu o Bant, Bethesda i’r cyfarfod yn y Clwb Criced.

Yn y llun, gwelir Sarah Burns o Philadelphia, Hywel Thomas, gyda Pat Roberts a Thomas Gould, Bethesda.