'Pum Deg Mlynedd o Gasglu - Amgueddfa Lechi Cymru' - Cadi Iolen

Cyfarfod  28.02.2024

Clwb Criced Bethesda

Cafwyd sgwrs arbennig o ddifyr yng nghyfarfod Mis Chwefror o’r Clwb Hanes, pan ddaeth Cadi Iolen draw i’r Clwb Criced i sôn am hanes Amgueddfa Lechi Cymru, Llanberis, a’r cysylltiad sydd rhyngddi â Dyffryn Ogwen. Agorwyd yr amgueddfa ym 1972, ychydig flynyddoedd wedi i Chwarel Dinorwig gau ei drysau’n frawychus o sydyn. Yn ffodus, llwyddwyd i achub llawer iawn o’r creiriau o’r chwarel honno, a’u defnyddio fel sail i’r amgueddfa newydd. Mae’r amgueddfa wedi tyfu erbyn hyn, ac yn fwrlwm o weithgareddau amrywiol, o ffilmiau a gwaith celf gwych i weithdai ar gyfer plant, actorion ‘mewn cymeriad’, arddangosfeydd byw o chwarelwyr yn hollti a naddu yn ogystal â 13,000 o wrthrychau!

Esboniodd Cadi sut y cyflwyna hanes Streic y Penrhyn i’r miloedd o ymwelwyr a ddaw drwy ddrysau’r amgueddfa. Mae ‘Tŷ Bethesda’ yn un o dai stryd ‘Bron Haul’ wrth gwrs, ac mae’r cerdyn yn y ffenest sy’n datgan nad oes ‘bradwr yn y tŷ hwn’ yn fan cychwyn gwych i gyflwyno’r hanes. Mae’r cês ar y gwely, sydd  wedi ei bacio’n barod, er mwyn i ŵr y tŷ gychwyn am byllau glo De Cymru, yn rhoi gogwydd arall i ni ar yr hanes, ac mae’r gragen enfawr ar y bwrdd yn gyfle i sôn am y merched fu’n gwawdio’r ‘Bradwyr’ drwy ei defnyddio i ‘hwtio’n’ aflafar! Soniodd hefyd am adeiladau mawr crand ar draws y byd sydd wedi eu toi gan lechi Bethesda, a soniodd am grefftwaith artistig y chwarelwyr, fel y llefydd tân addurnedig, a cherfiadau llechi a fu’n fuddugol mewn eisteddfodau cenedlaethol.  Soniodd hefyd am artistiaid a greodd weithiau celf pwysig iawn i ddarlunio bywyd yn y chwarel mewn gwahanol gyfnodau. Mae nifer i’w gweld yng Nghastell Penrhyn, a nifer o rai eraill mewn gwahanol amgueddfeydd.  Un artist a wnaeth waith gwych yn cofnodi mewn darluniau pensil oedd M.E. Thompson. Treuliodd fisoedd yng nghwmni’r chwarelwyr  yn y 1940au yn cofnodi drwy luniau - amodau gwaith , offer, peiriannau, cymeriadau, ac arferion o bob math, ac mae’n gofnod hynod werthfawr o’r cyfnod. Gwelwyd enghreifftiau gwych o’r rhain ar y sgrin fawr gan Cadi.

Gwaith yr artist M.E. Thompson {Amgueddfa Cymru}